« Ο Έλληνας Τούρκος» …βεζύρης … στον πολυχώρο Μαλλιάρης Παιδεία «Ανατόλια»

«Στο βιβλίο υπάρχουν νέα στοιχεία καθώς ελάχιστα πράγματα έχουν γραφτεί για τον  Ιμπραήμ ΄Εντχεμ Πασά. Μόνο ότι ήταν Έλληνας από τη Χίο. Είχε ενδιαφέρον η έρευνα, αφού δεν υπάρχει άλλη περίπτωση Έλληνα που να έγινε Βεζύρης, δηλαδή συνταγματικός πρωθυπουργός». Αυτό τόνισε μεταξύ άλλων ο Χρίστος Κ. Χριστοδούλου συγγραφέας του βιβλίου «Ο Έλληνας Τούρκος» (εκδόσεις Επίκεντρο), στην παρουσίαση που έγινε σήμερα Τετάρτη 29 Μαρτίου, το βράδυ στον πολυχώρο Μαλλιάρης-Παιδεία "Ανατόλια" (Δημ. Γούναρη 39, Καμάρα).   

Για το βιβλίο μίλησαν ο Χρίστος Ζαφείρης (τρίτος από αριστερά), δημοσιογράφος-συγγραφέας, ο οποίος υπογράμμισε ότι ο συγγραφέας είναι σημαντικός ιστορικός ερευνητής και μέσα από την ιστορία που κατέγραψε περιγράφεται η ανέλιξη Ελλήνων μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο δημοσιογράφος Σταύρος Τζίμας (πρώτος από δεξιά) που ανέπτυξε την ομιλία του θέτοντας ταυτόχρονα ερωτήματα στον συγγραφέα (δεύτερος απο αριστερά). Συντονιστής ήταν ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος (πρώτος από αριστερά), ο οποίος στην εισήγηση του αναφέρθηκε στην απορία «πως γίνεται με τέτοια ιστορία και κληρονομιά η χώρα αυτή να βρίσκεται σε μια συνεχή κατάσταση υστέρησης».
Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: 

Η ανακάλυψη ενός επιφανούς Τούρκου πολιτικού που είχε ελληνική καταγωγή δεν είναι ένα συνηθισμένο γεγονός, αν και οι σχέσεις των δύο λαών είναι περισσότερο στενές απ' όσο μπορεί να φανταστεί κανείς εκατέρωθεν του Αιγαίου.

Η περίπτωση του ανθρώπου αυτού, που παραμένει ελάχιστα γνωστή στη χώρα μας, δεν απασχόλησε παρά κάποιους ερευνητές στη Χίο όπου γεννήθηκε και τους συγγενείς του στην Κωνσταντινούπολη όπου εν συνεχεία έζησε και αναδείχτηκε.

Οι έρευνες επικεντρώθηκαν στο εάν αυτός ήταν πράγματι Έλληνας και από ποιο σόι της Χίου καταγόταν. Κανείς δεν ασχολήθηκε με τη ζωή και το έργο του, που σε πολιτικό, επιστημονικό και πνευματικό επίπεδο υπήρξε πολύ σημαντικό, έτυχε μάλιστα τεράστιας διεθνούς προβολής στην εποχή του.

Για τον συγγραφέα του βιβλίου είναι προφανές ότι η σιγή που περιβάλλει αυτή την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι μια ακόμα απόδειξη της καχεξίας των ελληνοτουρκικών αισθημάτων, που ό, τι κι αν λέγεται παραμένει δυστυχώς αθεράπευτη.

Εν κατακλείδι, αυτός ο Έλληνας σκλάβος από τη Χίο έφτασε στον θρόνο του Μεγάλου Βεζίρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την ίδια περίοδο που:

- οι λαοί της διεκδικούσαν την εθνική τους αποκατάσταση
- οι Ρωμιοί ήταν το ανερχόμενο ρεύμα της χώρας
- οι Ρώσοι στρατοπέδευαν έξω από την Κωνσταντινούπολη
- οι διεθνείς δανειστές απομυζούσαν την Αυτοκρατορία
- οι προοδευτικές δυνάμεις διεκδικούσαν συνταγματικές μεταρρυθμίσεις
- ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ, παρ' ότι διορατικός, ευφυής κι εκσυγχρονιστής, υπονόμευε κάθε απόπειρα ουσιαστικής πολιτικής μεταρρύθμισης.

Από το δημοσίευμα του Σταύρου Τζίμα στην «Καθημερινή» :

Τη διαδρομή του μικρού Ελληνόπουλου από την «κόλαση της Χίου» το 1822 στον παράδεισο της Υψηλής Πύλης, όπως αποτυπώνεται στα υπάρχοντα αρχεία, περιγράφει ο συγγραφέας κ. Χρίστος Χριστοδούλου στο βιβλίο του με τίτλο «Ο Eλληνας Τούρκος» που κυκλοφόρησε πριν από λίγες μέρες στη Θεσσαλονίκη (Επίκεντρο).

Ο μικρός Ελληνας θα πουληθεί σκλάβος στον Τούρκο αρχιναύαρχο Χουσρέβ Πασά, που ήταν άτεκνος, και σύμφωνα με τα τότε έθιμα του πολέμου πρώτα θα προσηλυτιστεί στο Ισλάμ. Αντιλαμβανόμενος ότι είχε να κάνει με παιδί υψηλής ευφυΐας ο Οθωμανός αξιωματούχος έστειλε τον Ιμπραήμ στο Παρίσι για σπουδές απ’ όπου επέστρεψε με το πτυχίο του μεταλλειολόγου μηχανικού και εντάχθηκε στον στρατό. Θα ακολουθήσει μια ξέφρενη πορεία προς την κορυφή της πυραμίδας εξουσίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με τον «Ελληνα Τούρκο» να κατακτά σε διάστημα 50 χρόνων τις πιο υψηλές θέσεις του κράτους, όπως αξιωματικός του στρατού, υπασπιστής του σουλτάνου, υπουργός Εσωτερικών, υπουργός Δημοσίων Εργων, υπουργός Υγιεινής, κυβερνήτης των Ιωαννίνων, υπουργός Εξωτερικών, πρεσβευτής, πρόεδρος του συμβουλίου επικρατείας, συντάκτης των κυριότερων εκσυγχρονιστικών και μεταρρυθμιστικών νομοθετημάτων της Αυτοκρατορίας, και τέλος Μέγας Βεζίρης.

«Η ελληνική καταγωγή του ήταν σε όλους γνωστή. Ο ίδιος όμως και το περιβάλλον του τροφοδοτούσαν την άποψη ότι ήταν μουσουλμάνος Κιρκασιανής καταγωγής, κάτι που δεν επικράτησε τελικά. Ο Ιμπραήμ Εντχέμ έζησε μια ζωή μουσουλμάνου ζηλωτή, προσεκτικά οργανωμένη ώστε να μην παρεξηγηθεί ως ψευδομουσουλμάνος ή αποστάτης. Γι’ αυτό αφιερώθηκε με ειλικρίνεια και εντιμότητα στην υπηρεσία της Αυτοκρατορίας που τον ανέδειξε παρότι του στέρησε την οικογένεια, τη θρησκεία και το νησί του», λέει στην «Κ» ο κ. Χριστοδούλου.

Καταγωγή

Το βιβλίο υιοθετεί τρεις βασικές εκδοχές ως προς την ελληνική του καταγωγή. «Κάποιοι Χιώτες ερευνητές αναφέρουν την οικογένεια Πυρρίκη από τη Βέσσα της Χίου. Ο μεγαλοτραπεζίτης Γεώργιος Ζαρίφης, στενός φίλος του Μεγάλου Βεζίρη και δανειστής του Οθωμανικού κράτους, ισχυρίζεται ότι ο Εντχέμ καταγόταν από τους Σκαραμαγκάδες, άποψη που μάλλον φαίνεται να προτιμούν οι σημερινοί απόγονοί του στην Τουρκία. Τέλος, υπάρχει και μια τρίτη εκδοχή που την εμφάνισαν οι εφημερίδες της Αθήνας το 1877, την περίοδο που ο Εντχέμ έγινε Μέγας Βεζίρης: Οτι τάχα ο πασάς είχε στη μικρή τότε ελληνική πρωτεύουσα αδελφό καθηγητή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου από την οικογένεια Κόκκινου της Χίου».

Ο Ιμπραήμ Εντχέμ Πασάς πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1893 και τάφηκε στο Τέμενος της Μιχριμάχ Σουλτάνας στο Σκούταρι, που έχτισε ο κατά πολλούς ελληνικής επίσης καταγωγής, μεγαλοφυής αρχιτέκτονας Σινάν. Η είδηση του θανάτου του και το ελληνικό βιογραφικό του έτυχαν τότε παγκόσμιας προβολής.

Ο μεγάλος γιος του, ο Οσμάν Χαμντί Μπέης, θεωρείται σήμερα ο μεγαλύτερος ζωγράφος της Τουρκίας και ήταν ο μόνος που δήλωνε ότι η καταγωγή τους ήταν ελληνική.

Ο δημοσιογράφος Φάνης Γρηγοριάδης έγραψε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ:

«Ήταν πρώην σκλάβος, πρώην Έλληνας και πρώην χριστιανός»… Ένα πρόσωπο με αυτές τις ιδιότητες, σε μια εξαιρετικά θυελλώδη πολιτική και κοινωνική ιστορική συγκυρία, στα χρόνια της αρχής του κατάρρευσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, προφανώς δεν θα είχε την παραμικρή ελπίδα ανέλιξης σε αξιώματα, καμία προοπτική να διαδραματίσει σπουδαίο δημόσιο ρόλο… Αλλά αυτός κατάφερε, όχι μόνο να ανέλθει στα υψηλότερα σκαλιά της εξουσίας, αλλά και να κατακτήσει και το δεύτερο σε ισχύ, μετά από αυτό του σουλτάνου, αξίωμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας… Ο Ιμπραήμ Ενχτέμ Πασάς ήταν ο μεγάλος βεζίρης της «Υψηλής Πύλης», υπό τον Σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ…

Ούτε και ο ίδιος θα το είχε φανταστεί, γλιτώνοντας από τη σφαγή της Χίου, την οποία εγκατέλειπε παιδάκι ακόμη, Μεγάλη Εβδομάδα του 1882 και ταξιδεύοντας για το άγνωστο, χωρίς ελπίδα...αλλά η μοίρα δεν είχε πει ακόμη την τελευταία της λέξη… Αυτός είναι ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου του δημοσιογράφου-συγγραφέα Χρίστου Κ. Χριστοδούλου: «Ο Έλληνας Τούρκος», που παρουσιάστηκε χθες στη Θεσσαλονίκη, στο βιβλιοπωλείο «Μαλλιάρης-Παιδεία».

Γύρω από αυτήν την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, τον γαλλοσπουδαγμένο Οθωμανό, που έφτασε ένα σκαλί κάτω από την κορυφή της κρατικής πυραμίδας, πλέκει το αφήγημα του ο συγγραφέας, εστιάζοντας στην άγνωστη στο ευρύ κοινό, σύμφωνα πάντα με τον ίδιο, λεπτομέρεια της ελληνικής καταγωγής του, την οποία ο Μεγάλος Βεζίρης ασφαλώς και δεν διαλαλούσε. Ο «εξωμότης» όπως τον αποκαλούσαν συχνά οι εχθροί του, που τον υπέβλεπαν λόγω της ελληνικής καταγωγής και της χριστιανικού παρελθόντος του, ο Ιμπραήμ Ενχτμέμ Πασάς ήταν μια «υπαρκτή, προβεβλημένη, αλλά διφορούμενη ιστορική προσωπικότητα», που αναμφίβολα στην εποχή του επέδρασε καταλυτικά στις εξελίξεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

«Οι επιλογές του δεν καθόρισαν την προσωπική του μοίρα, αλλά είχαν επιπτώσεις και στο σώμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ήταν η ζωή ενός πολύ ευφυούς ριζοσπάστη, αλλά πολύ τυχερού ανθρώπου, που δοκιμάστηκε μέσα σε ένα πλαίσιο όπου κυριάρχησαν οι πόλεμοι, οι σφαγές, πολιτικές συνομωσίες, διεθνείς ίντριγκες, οικονομικές κρίσεις» γράφει ο Χρίστος Χριστοδούλου.

Η ζωή «σαν παραμύθι» του …«Χιώτη» μεγάλου βεζίρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ξεδιπλώνεται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου του Χρίστου Χριστοδούλου. Η πορεία και η προσωπική ιστορία του Ισμαήλ Εντχέμ Πασά, που έμελλε να διαπλέκεται με κρίσιμες στιγμές της ιστορίας της Αυτοκρατορίας, σκιαγραφείται με εξαιρετικά λεπτομερή τρόπο, έτσι όπως προέκυψε μέσα από την τετράχρονη έρευνα του συγγραφέα, σε αγγλικές, τουρκικές, γαλλικές πηγές, από την αναζήτηση στοιχείων στη Χίο και στην Τουρκία, τα ταξίδια, τις επαφές, τις προσωπικές μαρτυρίες για την ανίχνευση της «άκρης του νήματος» και αφού αφιέρωσε μεγάλο μέρος της προσπάθειας του στην ιστορική τεκμηρίωση.
Το όνομα του μεγάλου βεζίρη ήταν ίδιο συμπτωματικά, με εκείνο του- επίσης Έλληνα- μεγάλου βεζίρη, εκ Πάργας, του Ιμπραήμ Ενχτέμ Πασά, Μεγάλου Βεζίρη του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Ήταν μόνο οι δύο τους, που κατάφεραν να αναρριχηθούν στο πρωθυπουργικό αξίωμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με διαφορά περίπου τριών αιώνων. Πολλοί άλλοι, Έλληνες, Χριστιανοί, αλλοεθνείς κατέκτησαν ψηλά αξιώματα, απέκτησαν πλούτο και δύναμη, άσκησαν το εμπόριο και τις τέχνες, αλλά κανείς άλλος, εκτός των δύο, δεν κατάφερε ποτέ να γίνει μεγάλος βεζίρης.
«Φυσικά για να φτάσει εκεί, είχε αλλάξει θρησκεία, ήταν μουσουλμάνος και εμφανιζόταν όχι ως Έλληνας αλλά ούτε και ως Τούρκος, αλλά ως Τσερκέζος (Κιρκάσιος)» είπε ο συγγραφέας.

Η μη προβεβλημένη πτυχή της ζωής του Ιμπραήμ Ενχτεμ Πασά ήταν ότι υπήρξε - όπως αναφέρει ο Χριστοδούλου στο βιβλίο του- ως παιδί ένα χριστιανόπουλο, ελληνικής καταγωγής, που αφού γλίτωσε από τη σφαγή της Χίου - η οποία έμελλε να εμπνεύσει ως θεματογραφία τους ουμανιστές, ρομαντικούς καλλιτέχνες της Δυτικής Ευρώπης και να δημιουργήσει ένα δυνατό ρεύμα υπεράσπισης των χριστιανών υπηκόων της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας - πουλήθηκε σε έναν μεγάλο βεζίρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σπούδασε στη Γαλλία και αφού πέρασε από διάφορα αξιώματα του Οθωμανικού κράτους ανήλθε στο ύψιστο αξίωμα του μεγάλου βεζίρη (πρωθυπουργού) της «Υψηλής Πύλης», το αμέσως επόμενο σε σπουδαιότητα από εκείνο του σουλτάνου. Είχε προλάβει να θητεύσει σε διάφορες κυβερνητικές θέσεις, πάντοτε καταλαμβάνοντας υψηλά αξιώματα και κινούμενος επί σειρά ετών στο στενό κύκλο εξουσίας των σουλτάνων. Έφτασε στο αξίωμα του μεγάλου βεζίρη επί του Αμπντούλ Χαμίτ τον οποίο υπηρέτησε πριν και ως στέλεχος των κυβερνήσεων του, όπως νωρίτερα είχε υπηρετήσει και τον πατέρα του Αμπτούλ Χαμίτ, τον σουλτάνο Αμπντούλ Μετζίτ.

«Κατά τη διάρκεια της ζωής του, Ιμπραήμ Εντχέμ Πασά, η Θεσσαλία αποδόθηκε στην Ελλάδα, είναι κάτι που με βάζει σε σκέψεις, γιατί έγινε επί των ημερών του και με υπουργό Εξωτερικών τον Καραθεοδωρή Πασά, θείο του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού του Κωνσταντίνου Καραθεοδεωρή, ο οποίος υπέγραψε την παραχώρηση της Θεσσαλίας και της 'Αρτας στην Ελλάδα για λογαριασμό του σουλτάνου Αμπτούλ Χαμίτ. Αυτοί ήταν στο περιβάλλον του Μεγάλου Βεζίρη. Κατά κάποιον τρόπο, ο Ιμπραήμ Εντχέμ Πασάς περνούσε μια φιλελληνική πολιτική, χωρίς να διακινδυνεύει μεγάλα βήματα, προσπαθούσε να είναι πάρα πολύ προσεκτικός και πάρα πολύ διακριτικός. Αν και ο σκοπός του δεν ήταν αυτός. Σκοπός του ήταν να υπηρετήσει σωστά την Οθωμανική Αυτοκρατορία και ανταποκρίθηκε επαρκώς στα καθήκοντα του» λέει ο συγγραφέας.

Ο Ιμπραήμ Εντχέμ Πασάς χρίστηκε Μεγάλος Βεζίρης στις 6 Φεβρουαρίου 1877, λίγο πριν το ξέσπασμα του ρωσοτουρκικού πολέμου, ο οποίος απέβη καταστροφικός για την Οθωμανική Αυτοκρατορία και χρεώθηκε, ίσως και άδικα, μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την ήττα. Παύθηκε από τα καθήκοντα του, μετά την ανακωχή Ρωσίας - Υψηλής Πύλης, στις 31 Ιανουαρίου 1878, για την ακρίβεια 14 ημέρες μετά, με διάταγμα του σουλτάνου, που ανέγνωσε ο νέος Μεγάλος Βεζίρης Αχμέτ Βεφίκ, ανακοινώνοντας όσο πιο περίτεχνα γινόταν για να αποκρύψει την ωμή αλήθεια, την «αναστολή των εργασιών της γερουσίας και του κοινοβουλίου…». Ήταν μια ύστατη προσπάθεια του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ να εκτονωθεί η δυσφορία των ξένων κυβερνήσεων και να κατευναστεί ο λαός, καθώς κατά τη διάρκεια της δικής του απολυταρχίας είχαν χαθεί ήδη πολλές και σημαντικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας…
«Εν κατακλείδι, αυτός ο Έλληνας σκλάβος από τη Χίο έφτασε στο θρόνο του Μεγάλου Βεζίρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την ίδια περίοδο, που οι λαοί της διεκδικούσαν την εθνική τους αποκατάσταση, οι Ρωμιοί ήταν το ανερχόμενο ρεύμα της χώρας, οι Ρώσοι στρατοπέδευαν έξω από την Κωνσταντινούπολη, οι διεθνείς δανειστές απομυζούσαν την Αυτοκρατορία, οι προοδευτικές δυνάμεις διεκδικούσαν συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ, παρότι διορατικός, ευφυής και εκσυγχρονιστής, υπονόμευε κάθε απόπειρα ουσιαστικής πολιτικής μεταρρύθμισης» γράφει ο Χρίστος Χριστοδούλου.

Παρότι, ο Ιμπραήμ Ενχέμ Πασάς θεωρήθηκε σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνος για τους χειρισμούς και για την ήττα στο ρωσοτουρκικό πόλεμο ευημέρησε και στη συνέχεια και πέθανε γαλήνια μετά από αρκετά χρόνια στην Κωνσταντινούπολη, αφήνοντας πίσω του απογόνους, τους Εντχέμ, οι οποίοι άφησαν έντονα το στίγμα τους στην πνευματική της σύγχρονης Τουρκίας. Απόγονοι των συγγενών του, σύμφωνα με το συγγραφέα, ζουν επίσης και στη Χίο, καθώς επικρατέστερο σύμφωνα με τις πηγές που επικαλείται ο συγγραφέας θεωρείται ως ελληνικό του όνομα, το «Πυρίκης», ίσως διασυνδεδεμένο γενεαλογικά με τον κλάδο των Εμπειρίκων…

«Το 1884, εννέα χρόνια πριν το θάνατο του, ο Ιμπραήμ Εντχέμ Πασάς , αν και πάντοτε αναμεμειγμένος στα κοινά, ιδιώτευε στην Κωνσταντινούπολη στο υπέροχο γυαλί του στο Σκούταρι, αφού προηγουμένως είχε θητεύσει ως πρέσβης στην Αυστρία και για λίγο ως υπουργός Εσωτερικών. Μηχανικός του στρατού, με το βαθμό του ταγματάρχη, υπήρξε πράγματι αλλά τα πρώτα χρόνια της σταδιοδρομίας του. Με την ιδιότητα αυτή μάλιστα πήρε μέρος στον Κριμαϊκό Πόλεμο».

«Είναι πολύ πιθανόν να αναζήτησε σε κάποια στιγμή της ζωής του, τους τυχόν Ρωμιούς συγγενείς του, αν και πρόσεχε ως κόρη οφθαλμού την πολιτικά ορθή συμπεριφορά του και απέφευγε κάθε πράξη που θα μπορούσε να θέσει σε αμφισβήτηση την τουρκογενή καταγωγή του (αφού εμφανιζόταν ως Τσερκέζος) και την πίστη του στο Ισλάμ. Κάτι το οποίο προκαλούσε ήδη υποψία στις τουρκομουσουλμανικές ελίτ της χώρας εκείνης της εποχής της βαθμιαίας ανάδυσης του εθνικισμού. Θα ήταν ορθότερο να υποθέσουμε ότι οι τυχόν συγγενείς του, χριστιανοί ή ίσως και μουσουλμάνοι, ήταν εκείνοι που χτυπούσαν την πόρτα του Ιμπραήμ Εντχέμ Πασά και όχι το αντίστροφο. Έχει ενδιαφέρον ότι ενώ εμφανίζονται (και επιβεβαιώνονται) πολλοί Χιώτες ως συγγενείς του δεν υπάρχει ούτε ένας από την υποτιθέμενη τσερκέζικη πλευρά του…».

Για το βιβλίο και το συγγραφέα μίλησαν οι δημοσιογράφοι Χρίστος Ζαφείρης και Σταύρος Τζίμας, καθώς και ο εκδότης Πέτρος Παπασαραντόπουλος. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Επίκεντρο».
Ο Χρίστος Χριστοδούλου είναι δημοσιογράφος, βραβευμένος με το βραβείο του Ιδρύματος Μπότση και συγγραφέας. Συνέγραψε πέντε βιβλία, το πρώτο με ήρωες τους πρωτοπόρους κινηματογραφιστές αδελφούς Μανάκια, το δεύτερο για τον εκδότη Ιωάννη Βελλίδη, το τρίτο για τη ζωή του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, το τέταρτο βιβλίο του έχει ως κεντρικό ήρωα τον Χασάν Ταχσίν Πασά τον τελευταίο Οθωμανό διοικητή της Θεσσαλονίκης και το πέμπτο βιβλίο του, με ήρωα τον Ιμπραήμ Ενχέμ Πασά, είναι «Ο Έλληνας Τούρκος».

Φάνης Γρηγοριάδης ΑΠΕ_ΜΠΕ

Για το πρόγραμμα παρουσιάσεων στον πολυχώρο Μαλλιάρης ΠΑιδεία "Ανατόλια" πατήστε εδώ